مراحل نگارش مقاله تخصصی
هر اثر علمی ـ تحقیقی دارای سه ركن است:
الف) مواد سالم و معتبر كه از طریق استدلال‌های علمی به دست آمده باشد.
ب) شیوه صحیح استدلال.
ج) توان علمی و اجتماعی محقق برای شناخت روش‌های درست تحقیق.
پس از تأمین اركان سه‌گانه، باید مراحل ذیل به ترتیب پیموده شود:
1. مسئله‌یابی، فرضیه و طرح تحقیق
ابتدا انسان دغدغه حل مشكل و مسئله‌ای را در ذهن می‌پروراند و تصمیم می‌گیرد كه در پی كشف این مجهول باشد. در واقع، انسان از مجهول به معلوم می‌رسد و این سؤال‌ها و مجهولات مبنای هر فرضیه علمی را تشكیل می‌دهند. پس از طرح مجهول و تشكیل فرضیه، برای بررسی و اثبات آن باید طرح تحقیق ریخته شود. طرح تحقیق، قانون كار محقق است و هدف، محدوده كار، رئوس مباحث، ابزارها و روش تحقیق و منابع را روشن می‌سازد و مانع از پراكنده‌كاری و اتلاف وقت و نیرو می‌گردد.
2. انتخاب روش تحقیق
نویسنده مقاله تحقیقی به تناسب رشته و موضوع مورد بررسی، روش خاصی را در امر تحقیق انتخاب می‌كند. در عین حال، از برخی قواعد و روش‌های عمومی نیز استفاده می‌كند كه تقریباً در تمام مقاله‌های تحقیقی، مشترك است. روش تحقیق به دو نوع میدانی و كتاب‌خانه‌ای تقسیم می‌شود. در تحقیق كتاب‌خانه‌ای، حوزه كار محقق، كتاب‌خانه و اسناد و مدارك است و با محیط بیرونی كار ندارد. اصلی‌ترین ابزار در این روش، كتاب و امثال آن است. در این راستا محقق باید كتاب‌شناس باشد. به عبارتی، مسائلی نظیر اطمینان از صحت انتساب كتاب و مطالب آن، انتخاب منابع درجه اول و تحقیقی، عدم دخل و تصرف در محتوای آن و نگاه نقادانه به آن را از نظر دور ندارد. محقق در این روش از راه فیش‌برداری به جمع‌آوری اطلاعات می‌پردازد و با تجزیه و تحلیل اطلاعات در دایره چارچوب نظری و فرضیات كندوكاو می‌كند.
3. گردآوری مواد پژوهش و منابع تحقیق
پس از عبور از دو مرحله اولیه، محقق به معلومات خویش مراجعه می‌كند و از میان دانش و محفوظات خود، آنچه را با فرضیه و مجهول وی ارتباطی دارند، برمی‌گزیند، مرتب می‌كند و مقدمات استدلال خود را تشكیل می‌دهد. در اینجا نوع و میزان معلومات، مؤثر است. همچنین تسلط او بر ابزار و تكنولوژی روز در استفاده بهتر از منابع مكتوب و فضاهای مجازی اهمیت دارد.
این مرحله با كتاب‌شناسی آغاز می‌شود. سپس در حوزه مقالات به تفحص می‌نشیند و از پایان‌نامه‌ها نیز غافل نمی‌ماند. باید توجه داشت كه در به كارگیری منابع، اصالت با اعتبار منابع است، نه تعدد آنها. همچنین فهرست منابع و مآخذ، نشان‌دهنده اعتبار علمی نوشته و بیانگر اشراف نویسنده بر منابع است. محقق باید تلاش كند از منابع قدیمی و جدیدترین تحقیقات، به درستی استفاده كند.
4. تنظیم مطالب و نتیجه‌گیری
اساساً مشكل اساسی در تنظیم مطالب، در فقدان یا نقصان طرح تحقیق بروز می‌كند. در صورتی كه محقق از ابتدا نقشه راهی بر اساس چارچوب نظری و با تكیه بر فرضیات پیش‌بینی شده داشته باشد و بداند كه در جست‌وجوی چیست، در آن صورت، منابع هم با او همراه می‌شوند و در خدمت اهداف علمی او قرار می‌گیرند. البته مشكل دیگری هم در تنظیم مطالب وجود دارد كه حاكی از ناورزیدگی در قوه تعقل و تفكر است كه به ممارست و تمرین بیشتر نیاز دارد.
محقق پس از پیمودن مراحل چهارگانه باید به شیوه ارائه مطالب التفات داشته باشد و نكات زیر را در نظر بگیرد:
در مرحله نگارش، ناگزیر به پیمودن مراحل چهارگانه هستیم: الف) مقدمه: آغاز دل‌پذیری است كه ذهن خواننده را برای ورود به بخش اصلی و بدنه مقاله یا نوشتار آماده می‌سازد.
ب) متن یا بدنه: حاوی مهم‌ترین و اصلی‌ترین مطالب مقاله است. نویسنده در این بخش، استدلال علمی خود را در جهت رد و اثبات فرضیه نخستین ارائه می‌دهد.
ج) نتیجه پایانی: در انواع مقالات، ممكن است نتیجه‌گیری‌ها كمی با هم متفاوت باشد، اما ضرورت وجود نتیجه‌گیری در هر تحقیقی انكارناپذیر است. این نتایج باید روشن، صریح و قابل دفاع و مستدل بوده و از حدس و گمان به دور باشد.
د) مستندسازی مقاله یا نوشته علمی: در نگارش مقاله به خصوص مقاله‌های تحقیقی باید از حدس و گمان و تخیل یا تكیه بر گفته‌ها و شنیده‌های غیر موثق، بدون منبع و تحقیق نشده جدا پرهیز كرد. نویسنده باید امانت‌داری را رعایت كند و خود را از اتهام سرقت ادبی و انتحال دور نگه دارد و در نهایت، با ذكر نشانی دقیق منبع، راه پژوهش را برای خوانندگان فراهم آورد.
البته ثبت ارجاعات، شیوه‌های گوناگونی دارد. ذكر ارجاع در پاورقی به یادداشت‌هایی گفته می‌شود كه در بخش پایانی صفحه نوشته می‌شود و به وسیله پاره‌خطی از متن اصلی جدا می‌گردد و خود بر دو نوع است:
الف) پاورقی توضیحی: این نوع معمولاً شامل مطالب تكمیلی است كه برای روشن‌تر شدن مطالب مبهم و مجهول متن می‌آید.
ب) ‌پاورقی ارجاعی: برای ذكر سند و منبع مورد استفاده نویسنده است.
فهرست منابع كه گاه با عنوان كتاب‌نامه و كتاب‌شناسی از آن یاد می‌شود، نمایانگر استفاده مؤلف و محقق از كتاب‌ها و آثاری است كه مقاله یا كتاب با استناد به آنها نوشته شده است. آن هم شیوه خاصی دارد كه معمولاً به وسیله مراكز و مؤسسات در قالب آیین‌نامه ارجاع ابلاغ می‌گردد. (جودی اكرم، 1386، ندای صادق شماره 16)
فعالیت‌های علمی و تكمیلی مقالات
در این زمان، نوبت به چكیده‌نویسی می‌رسد كه بر اساس طرح تحقیق نوشته می‌شود و نویسنده در آن به طور فشرده بر اساس ضوابط و قواعد لازم، محتویات تحقیق را به تصویر می‌كشد. البته به انتخاب كلیدواژه هم كه مكمل چكیده یا به عبارتی، چكیدة چكیده است، باید توجه جدی كرد. از انتخاب نام و عنوان مناسب برای مقاله نمی‌توان غفلت ورزید. از این رو، چنانچه عنوانی را از ابتدا انتخاب كرد، باید بار دیگر آن را وارسی كند و از رسایی، گویایی و شفافیت آن مطمئن ‌شود و چنانچه نیاز به تغییر دارد، آن را تعویض كند.
“منبع :سایت پویش معاونت پژوهش حوزه های علمیه”

امروزه تقریباً بیشتر مجلات علمی، مقالات خود را به صورت تایپ شده می‌پذیرند. از این رو، بیان برخی از اصول تایپ سودمند است:
الف) عنوان مقاله در وسط سطر و با فاصله چهار سانتی‌متر از بالا با قلم یاقوت شماره 16 تایپ می‌شود.
ب) نام مؤلف زیر عنوان و در وسط سطر با فاصله 5/1 سانتی‌متر با قلم ترافیك شماره ده تایپ می‌شود.
ج) رتبه علمی و محل خدمت مؤلف یا مؤلفان با علامت ستاره یا شماره در پاورقی همان صفحه با قلم لوتوس نازك شماره دوازده كه متناسب با قلم پاورقی است، تایپ می‌گردد.
د) عناوین فرعی مقاله با شماره‌های تفكیك‌كننده مانند 01، 02، 03، با قلم لوتوس سیاه شماره 14 تایپ می‌شود.
ه‍) عناوین فرعی با شماره‌های تفكیكی 101، 201 و… با قلم لوتوس سیاه شماره سیزده تایپ می‌شود.
و) متن مقاله با قلم لوتوس نازك، شماره چهارده تایپ می‌شود و ابتدای هر پاراگراف یا بند با كمی تورفتگی (اشپون) با فاصله 5/0 سانتی‌متر آغاز می‌گردد.
ز) فاصله بین سطرهای متن، 5/1 سانتی‌متر و فاصله آنها از عنوان‌های فرعی، دو سانتی‌متر است.
ح) فاصله حاشیه صفحه‌ها از هر طرف، دو سانتی‌متر و از بالا و پایین نیز دو سانتی‌متر و فاصله آخرین سطر با پاورقی، یك سانتی‌متر است.
ط) نقل قول مستقیم در داخل گیومه با قلم لوتوس نازك، شماره دوازده تایپ می‌گردد.
ی) شماره صفحات در گوشه سمت چپ و بالای صفحه تایپ می‌گردد.
ك) مقاله فقط باید روی یك صفحه تایپ شود.
ل) در تایپ مقاله باید از به كار بردن قلم‌های متنوع و متفاوت پرهیز كرد.
م) قلم انگلیسی لازم برای تایپ پاورقی Times mediumبا شماره هشت است و همین قلم برای انگلیسی در متن و منابع با شماره ده استفاده می‌شود.

معرفی کتب معتبر شیعی

كتاب‌های حدیثی شیعه
1. الكافی محمد بن یعقوب كلینی و شروح فراوان آن مانند شرح اصول و روضه، ملا صالح مازندرانی؛ شرح اصول كافی، میرداماد؛ شرح اصول و فروع و روضه بنام مرآت العقول، علامه مجلسی؛ شرح اصول و فروع و روضه به نام صافی، ملا خلیل قزوینی؛ شرح ملا رفیع؛ شرح اصول، حاج شیخ عباس حائری تهرانی؛ شرح علامه شعرانی؛ شرح اصول و روضه میرزا محمدباقر كمره‌ای؛ الشافی، شیخ عبدالحسین مظفر؛ شرح اصول، سید حسین همدانی و ترجمه فارسی، سید جواد مصطفوی و سید هاشم محلاتی؛
2. من لا یحضره الفقیه (شیخ صدوق) و شروح‌ آن مانند كتاب‌هایروضة المتقین و لوامع صاحبقرانیكه به وسیله ملا محمدتقی مجلسی نوشته شده‌اند؛ شرح ملا مراد تفرشی و… ؛
3. تهذیب الاحكام، شیخ محمد بن حسن طوسی و شرح آن به نام ملاذ الاخیار، محمدباقر مجلسی؛
4. الاستبصار فیما اختلف من الاخبار، شیخ طوسی و شروح آن به نام جلاء الابصار و شرح یكی از نواده‌های میرداماد (این چهار كتاب از كتب اربعه محسوب می‌شوند)؛
5. الوافی، ملا محسن فیض كاشانی؛ بحارالانوار، مرحوم علامه مجلسی؛ وسائل الشیعه، شیخ حر عاملی؛ نهج‌البلاغه و شروح آن؛ صحیفه سجادیه و شروح آن (مهم‌ترین كتاب دعا)؛ توحید؛ خصال؛ امالی؛ كمال‌الدین؛ ثواب الاعمال و عقاب الاعمال؛ علل الشرایع؛ فضائل الشیعه؛ عیون اخبار الرضا (همه اینها تألیف شیخ صدوق است)؛بصائر الدرجات صفار؛ قرب الاسناد حمیری؛ محاسن برقی؛ تفسیر عیاشی؛ مناقب ابن شهر آشوب؛ تحف العقول؛ احتجاج، طبرسی؛ اعلام الوری، طبرسی؛ روضة الواعظین فتال نیشابور؛ تنبیه الخواطر ورام بن ابی‌فراس؛ ارشاد القلوب دیلمی؛ ارشاد شیخ مفید؛ كتب ابن طاووس و… .
پس از تدوین كتاب‌های حدیث، اصطلاحاتی مانند:حدیث قدسی، حدیث متواتر، مستضیض، خبر واحد، صحیح، موثق، حسن، ضعیف، قوی، مرسل، مسند، مرفوع، مضمر، مضطرب و نظایر آن به كار گرفته شد. برای آشنایی با این اصطلاحات، كتاب‌های درایه تألیف شده است كه برخی از آنها عبارتند از: وجیزه شیخ بهائی؛ درایه شهید ثانی؛ مقیاس الهدایه، شیخ عبدالله مامقانی؛ علم الحدیث، كاظم شانه‌چی و… .
همچنین فهرست‌هایی نیز برای كتاب‌های حدیثی نوشته شده است كه برخی از آنها عبارتند از: فهرست كافی؛ فهرست كتاب‌های حدیثی شیخ صدوق توسط بنیاد پژوهش‌های علمی آستان قدس رضوی؛ التطبیق بین السفینة و البحار؛ معجم احادیث السنه؛ فهرست بحارالانوار؛ فهرست وسائل الشیعه؛ فهرست كتب اربعه و فهرست مستدرك الوسائل. (همان، ص60)
آشنایی با مهم‌ترین منابع تاریخی
1. احداث التاریخ الاسلامی بترتیب السنین (6 جلد)، ترماثینی، عبدالسلام، 1414 ـ 1408 ه‍ .ق؛
2. اطلس تاریخ اسلام، مونس، حسین، ترجمه آذرتاش آذرنوش، 1375 ه‍ .ش؛
3. البدایه والنهایه (7 جلد)، ابن كثیر علی بن محمد، 1408 ه‍ .ق؛
4. تاریخ اسلام، ذهبی، محمد بن احمد عثمان، 1423 ه‍ .ق؛
5. تاریخ التعوب الاسلامیه، یروكلمان، كار، 1993 م؛
6. تاریخ الطبری= تاریخ الرسل و الملوك، طبری، محمد بن جریر، 1960م؛
7. شذرات الذهب عن اخبار من ذهب، ابن عماد عبدالحی بن احمد، 1351 ـ 1350 ه‍ .ش؛
8. طبقات سلاطین اسلامی، با جدول تاریخی و نسب‌شناسی‌های ایشان، 1363؛
9. الكامل فی التاریخ، ابن اثیر، علی بن محمد، 1409 ه‍ .ق؛
10. معجم قبائل العرب، كحاله، عمررضا، 1368 ه‍ .ق؛
منابع مربوط به نهج‌البلاغه
1.تصنیف نهج‌البلاغه، بیضون، لبیب، 1408 ه‍ .ق؛
2.الدلیل علی موضوعات نهج‌البلاغه = نهج‌البلاغه موضوعی، انصاریان، علی، ترجمه: اسماعیل تاجبخش، 1404 ه‍ .ق؛
3.فرهنگ آفتاب: فرهنگ تفصیلی نهج‌البلاغه، معادیخواه، عبدالمجید، 1373؛
4.فرهنگ نهج‌البلاغه، صالح، صبحی، ترجمه مصطفی رحیمی‌نیا، 1370؛
5.قاموس نهج‌البلاغه (4 جلد)، شرقی، محمدعلی، 1366 ـ 1363؛
6.الكاشف عن الفاظ نهج‌البلاغه فی شروحه، مصطفوی، جواد، 1353؛
7.المعجم المفهرس لالفاظ نهج‌البلاغه، محمدی، كاظم و دشتی، محمد، 1406 ه‍ .ق؛
8.المعجم الموضوعی نهج‌البلاغه، محمد، اویس كریم، 1408ه‍ .ق؛
9.الهادی الی موضوعات نهج‌البلاغه، مشكینی، علی، 1363؛
10. مجموعه موضوعی نهج‌البلاغه و غررالحكم، برازش، علیرضا، 1363 ـ 1361.
ه‍) برخی از فرهنگ‌های عمومی فارسی
1.القاموس الفرید، احمد نجفی اسداللهی؛
2.المصادر، حسینبن احمد زوزنی؛
3.برهان جامع، محمدكریم تبریزی؛
4.ترجمه منجد الطلاب، محمد بندرریگی؛
5.دایرةالمعارف فارسی غلامحسین مصاحب؛
6.راهنمای آماده ساختن كتاب، میر شمس‌الدین ادیب سلطانی؛
7.صحاح المعجم، هندوشاه نخجوانی تصحیح غلامحسین بیگدلی؛
8.فرهنگ عربی به فارسی، محمدعلی خلیلی؛
9.فرهنگ فارسی، محمد معین؛
10. فرهنگ فارسی گیلانی، مرتضی مدرس گیلانی؛
11. فرهنگ میرزا ابراهیم، میرزا ابراهیم بن میرزا شاه حسین اصفهانی؛
12. فرهنگ نفیسی، میرزا علی‌اكبر خان نفیسی؛
13. فرهنگ نوین ترجمه القاموس العصری؛
14. لغت فرس اسدی، علی بن احمد اسدی طوسی؛
15. لغت‌نامه دهخدا، علی‌اكبر دهخدا

اینترنت
اینترنت یا اختصار آن،«نت»، شبكه بزرگ اطلاع‌رسانیجهانیاست كه از اتصال و ارتباط مجموعه‌ای از شبكه‌های رایانه‌ای كشورهای مختلف جهان به وجود آمده و بر مبنای هم‌گرایی رایانه‌ای و ارتباط تلفنی راه دور طرح‌ریزی شده است. مجموعه رایانه‌های این شبكه برای انتقال داده‌ها و كنترل و هدایت پیام‌ها از قرارداد بین شبكه‌ای(تی‌سی‌پی/ آی‌پی) استفاده می‌كنند كه به آن بزرگراه اطلاعاتی هم می‌گویند. اینترنت هم در مراكز و نهادهای مختلف و هم در منازل جای خود را یافته است و خدمات زیر را ارائه می‌دهد:
1. تار گسترده جهانییا شبكه وب، شبكه‌ای است جهانی و چند رسانه‌ای كه نوشته، تصویر، گرافیك، كلام، موسیقی، ویدئو و انیمیشن را ارائه می‌دهد.
2. گوفر، سیستم سرویس‌دهنده / سرویس‌گیرنده‌ای است كه مطالب آن، موضوعی بوده و بر اساس یك پیوستگی منطقی از كلی به جزئی و فرعی منظم شده است و كار جست‌وجو را آسان می‌كند.
3. انتقال فایل: اتصال یك رایانه را با آرشیو رایانه دیگر ممكن می‌سازد و می‌توان از آن متن، صدا، فیلم و… دریافت كرد.
4. دسترسی به اطلاعات از راه دور.
5. پست الكترونیكی: اكنون سریع‌ترین و ارزان‌ترین خدمات پستی را انجام می‌دهد.تشكیل گروه‌های خبری، كنفرانس‌های الكترونیكی و… نیز در آن اتفاق می‌افتد.
معرفی شبكه‌های اطلاعاتی مفید برای كار مرجع
1. شبكه‌های كتابداری جهانی مانند شبكه اُسی اِل‌ سی و شبكه آرلین در سطح ملی و جهانی به متقاضیان خود به خصوص كتاب‌خانه‌ها و مراكز اطلاع‌رسانی خدمت ارائه می‌دهند. شبكه غیر انتفاعی اُسی اِل سی، بیش از همه عضو دارد و تا سال 2003 تعداد 43559 كتاب‌خانه بزرگ و كوچك دنیا در 86 كشور در آن عضو بودند. این شبكه تاكنون برخی از آثار نویسندگان امریكا را در شبكه نت ارائه داده است.
2. شبكه اطلاع‌رسانی تجاری مانند دیالوگ تاكنون بزرگ‌ترین ناشر و فروشنده منابع اطلاعاتی الكترونیكی شناخته شده است. این شبكه بیش از 800 میلیون ركورد را در موضوعات مختلف در خود جای داده و در ماه بیش از 700 هزار جست‌وجو‌گر دارد كه بیش از 17 میلیون صفحه را مشاهده می‌كنند. (همان، ص102)
سایت كتاب‌خانه تحقیقاتی جهان
از جمله این سایت‌ها، سایت كتاب‌خانه كنگره امریكاست كه خود دارای پیوند به سایت كتاب‌خانه‌های دیگر است. نمونه دیگر،«ویرچوال لایبرری» است كه بهترین سایت‌های شبكه وب را به روش موضوعی طبقه‌بندی كرده است. سایت «دِ لایبرری این دِ اسكای»، سایتی است برای آموزگاران، دانش‌آموزان، پدران و مادران كه پاسخ‌گوی سؤالات مراجعان درباره مسائل تربیتی و آموزشی است. بسیاری از كتاب‌خانه‌های دانشگاهی در همین ردیف قرار می‌گیرند.
سایت‌های مرجع عمومی در اینترنت
این سایت‌ها بیشتر پاسخ‌گوی سؤالات مرجع ساده هستند، مانند «اسك جیوز» كه جواب سؤال را با سؤال می‌دهد. در حالی كه جواب در سؤال دوم هست.مثلاً می‌پرسد پایتخت كشور ایران كجاست؟ می‌گوید: تهران پایتخت كدام كشور است؟ در سایت مرجع «یاهو»از طریق تنظیم مرتب اطلاعات و جست‌وجوگری از كلی و عام به موضوعات خاص و فرعی هدایت می‌شویم و به پیوندهای بی‌شماری رهنمون می‌شویم. از طریق این سایت می‌توان به منابع مرجع مانند دایرةالمعارف‌ها، فرهنگ‌های زبان، كلمات اختصاری و امثال آن دست یافت. نمونه دیگر مراجع تجاری در اینترنت، «الكتریك لایبرری»است كه مقاله‌های مجله‌ها و روزنامه‌ها را ذخیره می‌كند و متن كامل آنها را ارائه می‌دهد. معرفی پایگاه‌های اسلامی موجود در اینترنت

1.پایگاه قرآن كریم http://www.holyquran.net
2.شبكه قرآن http://www.quran.net/quran.htm
3.معجم المفهرس قرآن كریم http://www.216.71.59.224/prog.htm
4.پایگاه حوزه http://www.hawzah.net
5.شبكه ‌آل البیت http://www.al-shia.com
6.پایگاه اسلام http://www.al-islam.org
7.پایگاه رافد http://www.rafed.net
8.موسسه دارالحدیث http://www.hadith.net
9.پایگاه امام علی(ع) http://www.imamali.net
10. پایگاه الكوثر http://www.alkowthar.com
11. دانشگاه اسلامیhttp://www.uofislam.org
12. مكتبه الغدیر http://www.216.71.59.224
13. شبكه بلاغ http://www.balagh.net
14. پایگاه شیعه http://www.shia.org
15. شبكه امام رضا http://www.emamreza.net
16. پایگاه النجات http://www.annejat.com
17. شبكه دانا فجر http://www.danafajr.com
18. پایگاه راهنمای شیعه http://www.aldalee.org
19. پایگاه‌های شیعیhttp://www.shiaink.org
20. پایگاه نور الاسلام http://www.jaffari.org
21. پایگاه الكتاب http://www.almasder.domainvalet.com/indexl
22. پایگاه غدیر http://www.ghadeer.org/main.htm
23. پایگاه شهدا http://www.sobh.org
24. اسلام http://www.isk\\la.usa.com
25. راهنمای پایگاه‌های شیعه http://www.shiasearch.net

فقه اسلامی