راهکارهای یافتن سوژه یا مسئله تحقیق(چگونه انتخاب موضوع کنم)
با آوردن نمونه ای روشن می شود که چگونه می توان سوژه به دست آورد.
موضوعی داریم به نام “ایمان” مسائل مربوط به آن عبارتند از:
1.حقیقت یا مقومات یا ارکان ایمان؛
2.نسبت ایمان با معرفت؛
3.نسبت ایمان با عمل؛
4.نسبت ایمان با عواطف روانی(مثل سلامت روانی،افسردگیو…)؛
5.فرایند پیدایش ایمان در فرد؛
6.تحول پذیری ایمان؛
7.گونه های ایمان؛
8.شدت پذیری یا اشتداد پذیری ایمان (با مراتب ایمان)؛
9.ایمان در ادیان یا مذاهب مختلف.
این نه مسئله را در پنج محور ذیل ضرب کنید:
الف: تصور قرآنی هر کدام از مسائل نه گانه یاد شده؛
ب:دیدگاه یک متکلم مثل خواجه طوسی درباره این مسائل؛
ج:بررسی تطبیقی دیدگاه یک مفسر با یک متکلم درباره هر یک از مسائل مذکور؛
د: دیدگاه مولوی در مثنوی درباره این مسائل؛
ه:دیدگاه یک فیلسوف مثل ملاصدرا یا شهید مطهری درباره مسائل یاد شده.
با این ضرب کردن، صدها مسئله پیدا می شود، پس پیدا کردن سوژه ها کار سختی نیست. کافی است از ذهن موضوع محورانه بیرون بیرون بیاییم. هر چه میزان مطالعه بیشتر و ذهن از اطلاعات انباشته تر باشد، امکان این خروج بیشتر و ذهن از اطلاعات انباشته تر باشد، امکان این خروج بیشتر خواهد بود
اقسام مسئله
از یک منظر، مسئله را به فقهی ، کلامی، فلسفی ، روایی، تفسیری، تاریخی، اجتماعی، فرهنگی ، سیاسی، اقتصادی و مانند آنها تقسیم کرد.
این تقسیم بندی در یک تبار شناسی درست صورت می پذیرد. البته گاهی تقسیم مسئله به اعتبار، پیشینه، شخصی بودن، علمی بودن، هدفمندی و مانند آن قابل توجیه است.
طرح مسئله
بهترین راه طرح مسئله این است که در چند سطر اول به حقایق و واقعیت ها در قالب چند جمله خبری اشاره کنیم و پس از این مقدمه چینی ماهرانه ، به شکل طبیعی و منطقی، یک سوال عمیق و نسبتا کلی طرح کنیم. البته باید توجه داشته باشیم که انتقال از واقعیت های موجود به این پرسش، باید به صورت طبیعی انجام شود و به عبارتی، وصله نا جوری نباشد.
بایسته هایی در مورد انتخاب مسئله پژوهشی
در انتخاب مسئله پژوهشی باید به نکته هایی توجه داشت که مهم ترین آنها عبارتند از:
1.پرهیز از دوباره کاری در تحقیقات و وفاداری به تحقیقات انجام شده پیشین؛
2.مهم بودن مسئله تحقیق و ارزش بررسی داشتن آن (جدید و بدیع بودن موضوع ، حد و مرز داشتن، مبهم نبودن ، و بر خورداری از اهمیت و اولویت)،
3. علاقه مندی، کنجکاوی و کشش علمی محقق برای شناخت آن ؛
4. بهره مندی از آموزش لازم و برخورداری از شرایط و توانمندی مناسب
(متناسب بودن با توانایی، دانش و مهارت پژوهشگر)؛
5.فراهم بودن اطلاعات برای سنجش و عملی بودن روش تحقیق؛
6.وجود وسایل و امکانات، منابع و اسناد مورد نیاز تحقیق و اطمینان نسبی به موفقیت آمیز بودن آن؛
7.پیش بینی مسائل ، موانع، رویدادها و خسارت های احتمالی در رابطه با تحقیق؛
8. وجود زمان لازم برای انجام تحقیق؛
9.توجه به ریشه و جنبه های مسئله تحقیق با عنایت به سوال های زیر:
1-9. آیا زمینه مسئله ، گستردگی و ویژگی های آن با توجه به پیشینه تحقیق بیان شده است؟
2-9.آیا مسئله، دامنه مطالعه را محدود می کند؟
3-9.آیا مسئله قلمرو علمی تحقیق را مشخص می کند؟
4-9.آیا اهمیت مسئله ،بر حسب یک یا چند ملاک زیر بررسی شده است:
الف: دست یابی به یک شیوه نو در اجرای امور؛
ب:تدوین یک نظریه؛
ج:عمومیت بخشیدن و گسترش دانش و نظریه های علمی؛
د: پاسخ گویی به مسائل جامعه؛
ه: پیشبرد روش شناسی در تحقیق؛
5-9. آیا میتوان در مورد آن فرضیه هایی مطرح کرد؟
6-9.آیا فرضیه های تحقیق، قابلیت جهت دهی و هدایت و سامانمند به تحقیق را دارد؟
7-9: آیا متغیرهای پژوهش در آن مشخص است ؟
8-9.آیا تعریف متغیرهای آن امکان پذیر است؟
راه های انتخاب مسئله تحقیق
مسئله شناسی، ممکن است به یکی از روش های زیر انجام پذیرد:
الف: تجارب شخصی؛
ب:کنجکاوی در اطلاعات منتشره از سوی رسانه ها؛
ج: بهره گیری از دانش تخصصی؛
د: تمایل به حل یک مسئله؛ ه.بهره گیری از دانش تخصصی؛
و:وقایع زندگی روزمره؛
ز:تاکید بر احیای ارزش های فردی؛
ح:مشاوره با متخصصان مجرب؛
ط: مراجعه به منابع و مقاله های تخصصی؛
ی: مراجعه به منابع الکترونیکی و محیط های مجازی؛
ک: بررسی قسمت انتهای پایان نامه ها که دریچه جدیدی از موضوع را بروی پژوهشگران گشوده اند.
خطاهای احتمالی به هنگام انتخاب مسئله
از آنجایی که انتخاب مسئله تحقیق، ازپیچیدگی و ابهام های بسیاری برخوردار است، بیشتر محققان در تشخیص مسئله دچار مشکل می شوند. این مشکل، هنگام پیدا کردن مسئله تحقیق، بیشتر خود را آشکار می سازد؛ زیرا در پژوهش های غیر دانشجویی، بیشتر، سفارش دهنده تحقیق،مسئله تحقیق را بیان می کند و یا اینکه در یک فرایند آسیبشناسی تعریف و تدوین می شود. اما پژوهشگران به هنگام انتخاب مسئله خود به طور معمول، مرتکب چهار نوع اشتباه عمده می شوند که عبارت اند از:
1.مسئله را بدون تحلیل جنبه های گونگون آن، شتاب زده انتخاب می کنند؛
2.بدون مطالعه منابع مرتبط با موضوع، مسئله ای را انتخاب می کنند؛
3.پیش از انتخاب مسئله پژوهشی، روش اجرای تحقیق را مشخص می کنند؛
4. به جای تعریف دقیق و روشن مفاهیم موجود در مسئله، آن را به صورت کلی توصیف می کنند.
به طور کلی آنچه اهمیت دارد این است که بدانیم در پی پاسخ گویی به چه مسئله ای هستیم و به عبارت دیگر، باید مطمئن شویم که پیامد ها و علائم یک مشکل را به عنوان مشکل اصلی در نظر نگرفته ایم . بی شک شناخت مسئله اصلی، بیش از حل مشکل اهمیت دارد؛ زیرا ممکن است هزینه و زمان زیادیبرای یک مشکی فرعی و کم اهمیت به کار گرفته شود بنابر این ، پیش از هر چیز باید اطمینان یاغت که آنجه توجه ما را به خود جلب کرده همان مشکل اصلی است یا نشانه و علامتی است که باید از طریق آن، مشکل اصلی را ردیابی کرد.
معاونت پژوهش مدرسه علمیه فاطمه الزهرا(س) بم